Τα ερείπια του ναού του Αρείου Διός βρίσκονται στη θέση Βορτοπός, 2 χλ. βόρεια του χωριού Ροδοτοπίου, στις παρυφές της λοφοσειράς Μπιστουνίου- Λαψίστας. Το ιερό εντόπισε και ανέσκαψε πρώτος ο Δ. Ευαγγελίδης το 1935, μετά τον εντοπισμό του ακέφαλου ανδριάντα Ρωμαίου αυτοκράτορα, ο οποίος περιλαμβάνεται στις συλλογές του ΑΜΙ. Η ανασκαφική έρευνα που συνεχίστηκε μετά τον Β΄ Παγκοσμίου αποκάλυψε ολόκληρο το ναό, τη λιθόστρωτη αυλή του, έναν ύστερο ταφικό περίβολο και δύο κατασκευές που ερμήνευσε ως βάθρα.

Το μνημείο

Ο ναός αποτελεί ένα από τα ελάχιστα σωζόμενα δημόσια κτήρια στο Νομό Ιωαννίνων και τον μοναδικό εντοπισμένο ναός εκτός του Ιερού της Δωδώνης. Πρόκειται για περίπτερο ναό ιωνικού ρυθμού, διαστάσεων 19,30 Χ 11,00μ. Σώζονται λείψανα του προδόμου και του σηκού (9,00Χ 6,00μ.) μέχρι του ύψους της ευθυντηρίας. Από την ανωδομή και τη στέγη διασώζονται μόνο θραύσματα καλυπτήρων και τμήμα δύο ασβεστολιθικών κιονόκρανων ιωνικού τύπου. Ανατολικά του προδόμου υπάρχει πλακόστρωση  αυλή με ίχνη από βωμό και πρόθυση, καθώς και λείψανα βάθρου. Στη Βορειοδυτική γωνία του ναού εντοπίστηκε και ανασκάφηκε ταφικός περίβολος στον οποίο βρέθηκαν δύο συλημένοι τάφοι. Τα λείψανα αυτά δεν είναι πλέον ορατά.

Ταύτιση και σημασία

Από τις γραπτές πηγές και τα έως τώρα ανασκαφικά δεδομένα δεν είναι δυνατή η βέβαιη ταύτιση του  ναού. Ο καθηγητής Σωτήρης Δάκαρης ταύτισε το μνημείο με το μεγάλο ιερό της Πασσαρώνας, γνωστό από τις αρχαίες πηγές σαν θρησκευτικό και πολιτικό κέντρο των Μολοσσών. Στο ιερό λατρευόταν ο πατέρας των θεών Ζευς, ως θεός του πολέμου, Άρειος. Αποτελούσε σύμφωνα με τον καθηγητή «το μολοσσικόν οὖδας», το αντίβαρο του ιερού της Δωδώνης, κέντρου της θεσπρωτικής δύναμης.

Η ανακάλυψη αναθηματικών επιγραφών και ψηφισμάτων υποδηλώνει ότι δεν αποτελούσε μόνο θρησκευτικό κέντρο αλλά διαδραμάτιζε και σημαντικό πολιτικό ρόλο.

Η τοιχοποιία του ναού τον κατατάσσει χρονολογικά στα τέλη του 4^ου αι. π.Χ. ενώ το ψήφισμα των Ατεράργων αποδεικνύει ότι ο ναός λειτουργούσε και κατά τον 3^ο αι. π.Χ. Κατά τον ανασκαφέα Δ. Ευαγγελίδη ο ναός είχε πυρποληθεί κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους, πιθανόν από τον Αιμίλιο Παύλο το 167 π.Χ.

Οι επισκευές στο ναό και η ανάθεση στο χώρο του ανδριάντα Ρωμαίου αυτοκράτορα φανερώνει τη σημασία του ιερού και κατά τους Ρωμαϊκούς χρόνους. Κατά τους ύστερους ρωμαϊκούς χρόνους ο ναός εγκαταλείφθηκε, πιθανόν λόγω των συχνών βαρβαρικών επιδρομών και των γενικότερων ανακατατάξεων που κλόνισαν τη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία την εποχή εκείνη.

 Αγγελική Πανάτση