Στην παλαιά Κλειδωνιά (Λιτονιάβιστα) κατά τη διάρκεια του 17ου αιώνα κτίζονται και αγιογραφούνται αρκετές εκκλησίες και μοναστήρια γεγονός που φανερώνει την ευημερία των κατοίκων της μικρής ορεινής κοινότητας. Συγκεκριμένα κτίζονται οι ναοί Αγίου Αθανασίου, Αγίου Νικολάου και πιθανότατα της Κοίμησης καθώς και τα καθολικά των μοναστηριών των Αγίων Αναργύρων και των Αγίων Αποστόλων.

Ο Ναός του Αγίου Αθανασίου, θεμελιωμένος σε βραχώδη προεξοχή, είναι κτισμένος στον τύπο του σταυρεπίστεγου ναού. Πρόκειται για μικρό ναό , μονόχωρο με τρίπλευρη αψίδα στα ανατολικά που οικοδομήθηκε το 1671 σύμφωνα με επιγραφή που υπάρχει στο δυτικό τοίχο πάνω από την είσοδο. Τ ην ίδια εποχή αγιογραφήθηκε ο ναός από τους ζωγράφους Δημήτριο, Θεόδωρο και Κώστα με τοιχογραφίες που διακρίνονται για τον εικονογραφικό τους πλούτο, τη χρωματική ποικιλία και την καλλιτεχνική δεινότητα των συγκεκριμένων αγιογράφων. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η παράσταση των αίνων στη δυτική καμάρα. Πρόκειται για την εικονογράφηση των ψαλμών 148,149 και 150, που ψάλλονται κατά τον Όρθρο, πριν από την λειτουργία.

Την ίδια περίπου εποχή αναγείρεται και η εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Πρόκειται για ναό στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής. Στον πολύπλευρο τρούλο της σχηματίζεται με κεραμίδια η χρονολογία ΖΡΚΗ(7128 από κτίσεως κόσμου), που αντιστοιχεί στο έτος 1620.Οι τοιχογραφίες του περιορίζονται μόνο στον τρούλο και στο τεταρτοσφαίριο της κόγχης του ιερού, αφού η αγιογράφηση του ναού δεν ολοκληρώθηκε ποτέ.

Λίγα χρόνια αργότερα το 1658 κτίζεται και η μονή των Αγίων Αναργύρων στη θέση Κλειδί σε μία τοποθεσία ιδιαίτερου φυσικού κάλους, κοντά στη χαράδρα του Βίκου. Σήμερα σώζεται μόνο το μικρό καθολικό και γύρω του υπάρχουν οι ερειπωμένοι τοίχοι των κτισμάτων που το περιέβαλλαν. Οι τοιχογραφίες του χρονολογούνται στα 1666, σύμφωνα με επιγραφή η οποία αναφέρει τα ονόματα του ιερομόναχου Γερμανού και των Νίκου και Ιωάννη που χρηματοδότησαν την ανέγερση και αγιογράφηση του ναού.

Την ίδια εποχή ( β΄μισό του 17ου ) κτίζεται κοντά στον ίδιο οικισμό και το καθολικό του μοναστηριού των Αγίων Αποστόλων που είναι γνωστό και ως μονή Λιατόβιανης. Το μικρό καθολικό είναι μονόχωρο με δύο χαμηλούς τρούλους(φουρνικά). Ο νάρθηκας δυτικά είναι μεταγενέστερη προθήκη..

Οι τοιχογραφίες του ναού χρονολογούνται στον 18ο αιώνα, πιθανότατα μεταξύ των ετών 1725-40 όταν επίσκοπος Βελλάς, στην οποία υπαγόταν η περιοχή, ήταν ο Γερμανός. Το όνομα του τελευταίου αναφέρεται και στην κτητορική επιγραφή του ναού όπου αναφέρονται επίσης ο Νικόλαος Βρανάς και οι ιερομόναχοι Γεράσιμος Δανιήλ και Γερμανός με δαπάνες των οποίων αγιογραφήθηκε το καθολικό.

Οι τοιχογραφίες του ναού διακρίνονται για την πολυχρωμία και την πληθώρα των σκηνών ενώ αξιόλογο είναι και το ξυλόγλυπτο τέμπλο.

Τον 17ο αιώνα πιθανότατα κτίστηκε και η ενοριακή εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου στον οικισμό της παλαιάς Κλειδωνιάς. Πρόκειται για μονόχωρο ναό με χαγιάτι στη βόρεια πλευρά Στο ιερό διατηρούνται, αν και σε άσχημη κατάσταση σήμερα, τοιχογραφίες οι οποίες πιθανότατα χρονολογούνται την ίδια εποχή.

Το τέμπλο του ναού είναι νεότερο έχει ωστόσο προσαρμοσμένα τμήματα από άλλο παλαιότερο ενώ υπάρχουν και αξιόλογες εικόνες όπως αυτή της κοίμησης που πιθανότατα χρονολογείται στον 17ο αιώνα και δύο ολόσωμων αγίων.

Αθηνά Ζωγάκη