Ο οικισμός της  Κληματιάς, περί τα 20 χιλιόμετρα ΒΔ των Ιωαννίνων, με το παλαιό του τοπωνύμιο, Βελτσίστα, αναφέρεται σε χρυσόβουλο του 1321, με το οποίο ο βυζαντινός αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος παραχωρούσε  προνόμια προς τη Μητρόπολη Ιωαννίνων.

Η αρχαία οχύρωση, που  τμήματά της διατηρούνται στις δυτικές παρυφές του οικισμού, στη θέση «Ελληνικά Λιθάρια», προέρχεται από τειχισμένη πόλη, που η ίδρυσή της ανάγεται πιθανόν στον 3^ο αιώνα π. Χ, και  συνδέεται με την προσωπικότητα του Ηπειρώτη βασιλιά Πύρρου.

Ναός Μεταμόρφωσης Σωτήρα

Ο ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα είναι κτισμένος στην κορυφή λοφίσκου σε μικρή απόσταση βορειοδυτικά του οικισμού. Σύμφωνα με προφορική παράδοση ο ναός υπήρξε καθολικό μοναστηριού.  Ερείπια κτηρίων  στα νοτιοδυτικά του, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζει επιμήκης υπόγειος θολωτός χώρος, θεωρήθηκαν ως προσκτίσματα της μονής.

Ο ναός είναι ένα απλό, μονόχωρο, καμαροσκέπαστο κτίσμα, με τρίπλευρη προεξέχουσα αψίδα στα ανατολικά και μεταγενέστερο ευρύ νάρθηκα στα δυτικά.. Οι τοίχοι του έχουν κτισθεί από ορθογωνισμένους και πλακοειδείς ασβεστόλιθους, Στα κατώτερα τμήματα των τοιχοποιιών διακρίνονται αρχαίοι λίθοι, μεγάλων διαστάσεων, τοποθετημένοι σε β΄ χρήση.

Στο εσωτερικό ο ναός είναι κοσμείται με υψηλής αισθητικής τοιχογραφίες. Σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή , στο δυτικό τοίχο του κυρίως ναού το μνημείο κτίστηκε και κοσμήθηκε με τοιχογραφίες το 1568. Η τοιχογράφηση έγινε από το Θηβαίο ζωγράφο Φράγκο Κονταρή, ο οποίος είναι γνωστός και από άλλα δύο σημαντικά τοιχογραφικά σύνολα του 16^ου αιώνα στην Ήπειρο και Θεσσαλία, όπου εργάστηκε μαζί με τον αδελφό του Γεώργιο, το ναό του Αγίου Νικολάου στην Κράψη (σημερ. Ανατολική) Ιωαννίνων (1563) και το νάρθηκα του καθολικού της μονής Βαρλαάμ στα Μετέωρα (1566). Η υπογραφή του Φράγγου Κονταρή αποκαλύφθηκε πρόσφατα στην παλαιότερη φάση του διακόσμου του ναού της Κοίμησης στη Βίτσα, στο Ζαγόρι. Τη δαπάνη για το όλο εγχείρημα  της ανέγερσης του ναού της Μεταμόρφωσης και της εκτέλεσης του διακόσμου του ανέλαβε ο τότε ηγούμενος της μονής Φιλανθρωπηνών στο Νησί των Ιωαννίνων, Μητροφάνης, μαζί με τον προκάτοχό του Ιωάσαφ Φιλανθρωπηνό, ο οποίος πέθανε πριν την ολοκλήρωση των εργασιών.

Το εικονογραφικό πρόγραμμα, ως προς τη διάταξή του, με τον Παντοκράτορα να δεσπόζει στο κέντρο της καμάρας, την Αγγελική Λειτουργία στο ανατολικό τμήμα της, στο χώρο του ιερού, την ακολουθία των χριστολογικών σκηνών, και τους ρωμαλέους  ολόσωμους αγίους με τις αρχοντικές ενδυμασίες, συνδέεται στενά με εκείνο της πρώτης  φάσης της μονής Ελεούσας, στο Νησί των Ιωαννίνων, η οποία αποδίδεται στο εργαστήριο του Φράγγου Κονταρή και του αδελφού του, Γεωργίου. Οι καταβολές  και το καλλιτεχνικό ιδίωμα των δύο αδελφών τους εντάσσουν στο καλλιτεχνικό ρεύμα  που εξαπλώνεται το 16^ο αιώνα στον  ηπειρωτικό κορμό και είναι γνωστό ως «Σχολή της Βορειοδυτικής Ελλάδας».

Η μεγάλη άνεση και ακρίβεια στο σχέδιο, η πλούσια χρωματική κλίμακα, οι πανύψηλες μορφές, οι πυκνές και ταραγμένες συνθέσεις και  η διακοσμητική διάθεση στα ενδύματα είναι μερικά από τα στοιχεία του προσωπικού ύφους του Φράγκου Κονταρή, που απαντούν και στις τοιχογραφίες του ενοριακού ναού της Κληματιάς, του Αγίου Δημητρίου.

Οι εικόνες του αρχικού τέμπλου χρονολογούνται στο β΄ μισό του 16^ο αιώνα, και σήμερα φυλάσσονται στο Βυζαντινό Μουσείο Ιωαννίνων.

Ναός Αγίου Δημητρίου

Ο Άγιος Δημήτριος είναι η ενοριακή εκκλησία του οικισμού. Είναι σταυρεπίστεγος, με τρίπλευρη αψίδα στα ανατολικά και μεταγενέστερο νάρθηκα στα δυτικά.

Ο ναός είναι κτισμένος από μικρών διαστάσεων ορθογωνισμένους και πλακοειδείς λίθους της περιοχής, συνδεδεμένους μεταξύ τους με κονίαμα και τοποθετημένους σε οριζόντιες στρώσεις.

Το μνημείο κτίστηκε το 1558, όπως μαρτυρεί η χρονολογία ΖΞς. (=1558), που είναι χαραγμένη στο τύμπανο του παραθύρου, στη νότια κεραία του σταυρού. Οι τοιχογραφίες του ναού στη μεγαλύτερη έκτασή τους ανάγονται στο β΄ μισό του 16^ου αιώνα, πιθανότατα μεταξύ των ετών 1558-1568. Οι στενές εικονογραφικές σχέσεις, τυπολογικές ομοιότητες και  αναλογίες ως προς το ύφος και την τεχνική με το διάκοσμο του ναού της Μεταμόρφωσης  της Κληματιάς,  αλλά και με την παλαιότερη φάση των τοιχογραφιών της μονής Ελεούσας στο Νησί των Ιωαννίνων,  επιτρέπουν την απόδοση της κύριας φάσης τοιχογράφησης του Αγίου Δημητρίου στο εργαστήριο των αδελφών Φράγγου και Γεωργίου Κονταρή. Οι έντονες φωτοσκιάσεις, τα ζωηρά χρώματα, η αφηγηματική διάθεση, η έμφαση  στη δραματικότητα, ιδίως στις πολυπληθείς σκηνές των Παθών και στην εντυπωσιακή σύνθεση των Αίνων, αποτελούν μερικά από τα κύρια χαρακτηριστικά των δύο Θηβαίων ζωγράφων.

Οι περισσότεροι από τους ολόσωμους αγίους στην κατώτερη ζώνη, όπως και η παράσταση «Άνω σε εν Θρόνω και κάτω εν Τάφω» στη βόρεια κόγχη του ιερού χρονολογούνται στα τέλη του 18^ου αιώνα, με εξαίρεση την απεικόνιση του  άγιου  Γεωργίου του νεομάρτυρα (  +1838), στο μέσο του νότιου τοίχου, που  αποτελεί  επιζωγράφηση.

Οι δεσποτικές εικόνες του τέμπλου εκπροσωπούν ένα λόγιο ρεύμα των αρχών του 19^ου αιώνα, ενώ οι μορφές των αποστόλων και το Μανδήλιο, στο επιστύλιο, ιστορήθηκαν το 1845.

Ναός Παναγίας (Κοίμηση Θεοτόκου) 

Ο ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου είναι χτισμένος στις νότιες παρυφές του οικισμού της Κληματιάς, κοντά στα ερείπια της αρχαίας ακρόπολης  και σε μικρή απόσταση από τα ερείπια αρχαίου λατομείου. Είναι μονόχωρος, καμαροσκέπαστος, με τρίπλευρη αψίδα στα ανατολικά και ευρύ, ξυλόστεγο νάρθηκα στα δυτικά. Οι τοιχοποιίες του ναού αποτελούνται από ορθογωνισμένους λίθους, διαταγμένους σε οριζόντιες στρώσεις. Η αψίδα διαρθρώνεται με τρία τυφλά αψιδώματα, που από το ύψος της γένεσης των τόξων τους εγγράφονται σε τρία υψίκορμα, ρηχότερα αψιδώματα.

Εσωτερικά ο κυρίως ναός είναι κατάγραφος με τοιχογραφίες, οι οποίες παρουσιάζουν τεχνοτροπικές ομοιότητες με τη ζωγραφική του Αγίου Αθανασίου στη Κλειδωνιά Κόνιτσας. Η τοιχογράφηση του ναού, όπως μαρτυρεί η κτητορική επιγραφή στο δυτικό τοίχο του κυρίως ναού έγινε το 1618/19 από τους ζωγράφους Δημήτριο και Θεόδωρο. Οι τοιχογραφίες του ιερού διαφοροποιούνται, ως προς το ύφος από εκείνες του ιερού και φιλοτεχνήθηκαν από άλλο ζωγράφο, του οποίου το όνομα θα αναγραφόταν στην αποσπασματικά σωζόμενη επιγραφή, που αποκαλύφθηκε κάτω από την κόγχη της πρόθεσης.

Οι ολόσωμοι άγιοι στην κατώτερη ζώνη του κυρίως ναού έχουν καλυφθεί από νεώτερο στρώμα τοιχογράφησης, που χρονολογείται το 19^ο αιώνα

Το τέμπλο που κοσμεί σήμερα το ναό ανάγεται επίσης στο 19ο αιώνα.

                 Πολυξένη Δημητρακοπούλου