08 Μαρτίου 2023 – ΗΜΕΡΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ
Βασίλισσα ή θεά
….Η νεαρή γυναίκα φόρεσε το πέπλο, που της έκρυβε το μισό πρόσωπο, καθώς ανέμιζε από το ανοιξιάτικο αεράκι. Τα μαλλιά της άψογα χτενισμένα, τραβηγμένα πίσω σε χαμηλό κότσο, έλαμπαν στο φως του ήλιου. Αλλά το βλέμμα της θολό, δεν ήταν η καρδιά της εκεί….
Την βλέπουμε στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων, με το απαθές ύφος να κοιτάζει τον επισκέπτη, σοβαρή, αινιγματική, απρόσιτη. Ήταν ένθετη η κεφαλή του μουσείου μας με αρ.15, σε κάποιον στιβαρό κορμό γυναικείας μορφής όρθιας ή καθιστής. Είναι λαξευμένη σε παριανό μάρμαρο και βρέθηκε τo 1913 σε ένα χαμηλό λόφο γνωστό ως Dobër, στην περιοχή της υπαίθρου γύρω από το Βουθρωτό. Το συνολικό της ύψος, σε όρθια στάση, υπολογίζεται στο 1,90-2,10μ., καθώς οι διαστάσεις της κεφαλής είναι: υψ.0,460μ., πλ.0,275μ. και βάθος 0,355μ. Ίσως από κακό υπολογισμό κατά τη λάξευση, δεν κατασκευάστηκε από ένα τεμάχιο, αλλά το πάνω μέρος και τα πλάγια της κόμης, που είναι δουλεμένη αποκλειστικά με σμίλη, αποτελούνται από χωριστά κομμάτια μαρμάρου ενωμένα με συνδέσμους στην κεφαλή. Πάνω από τους κυματοειδείς και χωρισμένους σε εγκάρσια τμήματα βοστρύχους, η κοίλη αυλάκωση με οπές κατά διαστήματα, υποδηλώνει τη θέση στηρίξεως στεφάνης ή διαδήματος από άλλο υλικό, όπως ο χαλκός. Το πίσω μέρος της κόμης κάλυπτε πέπλος από τον οποίο σώζεται μόνο η πάνω αριστερή πλευρά. Το πρόσωπο είναι φαρδύ, με μικρά μάτια, λεπτά βλέφαρα, ευρύ, σαρκώδες σαγόνι και μικρό μισάνοιχτο στόμα. Η ρεμβώδης έκφραση, το τρυφερό πλάσιμο του προσώπου και οι βαθιά αποδοσμένοι κανθοί των ματιών, μαρτυρούν εργασία του τέλους του 4ου αι. π.Χ. Η πεπονοειδής κόμμωση τραβηγμένη σε χαμηλό κότσο ήταν της μόδας στα τέλη του 4ου και στον 3ο αι. π.Χ. και μαζί με τα άλλα χαρακτηριστικά, αποτελεί ισχυρό κριτήριο χρονολόγησης του έργου.
Η προτεινόμενη ταύτιση του γλυπτού, με την Αρσινόη Β΄ (316-270π.Χ), ή με την Βερενίκη Β΄(273-221π.Χ.), βασίλισσες της δυναστείας των Πτολεμαίων, μπορεί να συζητηθεί, καθώς εντοπίζονται επιρροές από τα πορτραίτα τους (πέπλο, στεφάνι, κλπ), τα οποία συνήθιζαν να εξάγουν στο εξωτερικό. Σύμφωνα με την επικρατέστερη άποψη, η κεφαλή ανήκει σε κολοσσιαίο άγαλμα θεάς και συγκεκριμένα σε θεά που έφερε πέπλο και στεφάνι και λατρευόταν ιδιαίτερα στην Ήπειρο. Οι επικρατέστερες από αυτή την κατηγορία, είναι η Δήμητρα, η Αφροδίτη και η Διώνη. Η ταύτιση του αγάλματος με τη Διώνη φαίνεται πιο ελκυστκή, καθώς η λατρεία της χαρακτηρίζει την θρησκευτική ζωή των Ηπειρωτών και αντανακλάται στις γνωστές παραστάσεις των νομισμάτων που κόβονται στην περιοχή, κατά την ελληνιστική περίοδο.
Υπατία Φάκλαρη
Αρχαιολόγος Εφορείας Αρχαιοτήτων ΙωαννίνωνA DAY TO REMEMBER
8th March 2023- INTERNATIONAL WOMEN’s DAY
Queen or Goddess
….The young woman put on her veil, that hid half her face, as it blew in the spring breeze. Her hair, perfectly coiffed, pulled back in a low bun, glistened in the sunlight. But her gaze clouded, her heart was not there….
We see her in the Archaeological Museum of Ioannina, with a dispassionate gaze, looking at the visitor, serious, enigmatic, inaccessible. The head, exhibited in the Museum (Imv.Nr.15), was inlaid, on a solid marble torso of a standing or seated female figure.
It is carved in Parian marble and came to light in 1913 on a low hill known as Dobër located north of Vagalat, in the countryside of Butrint, Albania. Its total height, in a standing position, is estimated at 1.90-2.10m, since the dimensions of the head are: ht.0.460m x wdth.0.275m x depth 0.355m. Perhaps due to a miscalculation in the carving, it was not made in one piece, but the top and sides of the crown, worked entirely with a chisel, are composed of separate pieces of marble joined by joints at the head. Above the undulating and cross-sectioned corbels, the hollow groove with holes at intervals, indicates the support position of a crown or diadem of another material such as copper.
The back of the hair was covered by a veil of which only the upper left side is preserved. The face is broad, with small eyes, thin lids, a broad, fleshy jaw, and a small half-open mouth. The rambunctious expression, the tender shaping of the face and the deeply rendered canthus of the eyes, dates it to the end of the 4th century B.C.. The melon shaped head pulled into a low bun was fashionable in the late 4th and 3rd centuries B.C. and together with the other features, is a strong criterion for dating the sculpture.
The proposed identification of the sculpture with Arsinoe II (316-270 B.C.), or with Verenice II (273-221 B.C.), queens of the Ptolemaic dynasty, can be debated, as influences from their portraits can be found (veil, wreath, etc) which they used to export abroad. According to the prevailing opinion, the head belongs to a colossal statue of goddess, specifically to a goddess who wore a veil and a wreath and was especially worshiped in Epirus. The predominant goddesses from this category are Demeter, Aphrodite and Dione. The identification of the statue with Dione seems more attractive, as her cult characterizes the religious life of the Epitotes, which is reflected in the well-known representations of the coins minted in the region, during the Hellenistic period.
Ipatia Faklari
Archaeologist, Ephorate of Antiquities of Ioannina
Ενδεικτική Βιβλιογραφία:
-Βοκοτοπούλου, I., Οδηγός Μουσείου Ιωαννίνων, Αθήνα 1973, 91-2, πιν. 37.
– Ζάχος, Κ.Λ., «Λατρεία» στο Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων, επιμ. Κ.Λ. Ζάχος, Ιωάννινα 2009, 90-3.
– Melfi, M, and Martens, B., A Colossal Cult Statue Group from Dobër, Albania: Visual Narratives of East and West in the Countryside of Butrint, AJA 2020, Vol. 124, No. 4, 577-81.